Wiek uniwersytetów

Czekając na najnowszy ranking uniwersytetów, który ma się ukazać o północy postanowiłem nieco przyjrzeć się historii uniwersytetów XIX wiecznych, nie wyłączając przy tym naszych rodzimych, w Warszawie, Lwowie i Krakowie. Ówczesne Alma Mater przeszło ogromne zmiany na początku długiego stulecia. Wiadomo Rewolucja Francuska zrobiła swoje, a mający kompleks Francuzów Niemcy musieli wymyśleć coś swojego stąd ukształtowały się dwie przeciwne sobie koncepcje. Trójkolorowa reforma szkolnictwa wyższego polegała na przekształceniu uniwersytetu w miejsce kształcenia, a nie takie gdzie coś się bada. Z kolei Wilhelm von Humboldt, nie mógł z samej zasady że jest Prusakiem zgodzić się z francuskimi rozwiązaniami, naczytawszy się Immanuela Kanta, stwierdził że uniwersytet nie powinien wyłącznie kształcić ale przede wszystkim badać. A żeby lepiej coś badać należało wyspecjalizować profesorów w konkretnej dziedzinie.

Podczas gdy Francuzi kłócili się z Niemcami co jest lepsze ich wyższe szkoły uczące praktycznych umiejętności, czy miejsce specjalistycznych badań, Anglicy przyglądali się tej dyskusji ze znanym sobie dystansem. W końcu zniecierpliwieni tym że odstają od reszty wypluli niejakiego Johna Henryego Newmana, który stwierdził że uniwersytet to powinien przekazywać wiedze uniwersalną (odkrywcze co?), która zaopatrywałaby absolwentów w wiedze logiczną, ale i zachęcała do samodzielnego poszukiwania wiedzy. Dla nas wydaje się to normalne, wówczas koncepcja ta robiła wielkie WOW, zwłaszcza na Wyspach.  Newman ponadto sprzeciwiał się uczeniu wyłącznie praktycznej wiedzy jak to chcieli robić francuzi.

W morzu różnych koncepcji najważniejszym pozostawało pytanie jakiego absolwenta chcemy uzyskać. Dla Helmutów priorytetem był wyspecjalizowany badacz, który może nie potrafił ugotować wody, ale za to znał wszystkich faraonów egipskich i był w stanie ich wymienić chronologicznie od tyłu. Kończąc francuski uniwersytet umiało się i ugotować wodę, i naprawić łódź, potrafiło się także coś przeczytać i zaśpiewać, ale w sumie to niewiele ponad to. Ot taki robol, który potrafił posługiwać się sztućcami. Z kolei na wyspiarz, był osobą potrafiącą dość racjonalnie ocenić rzeczywistość, był bardziej kreatywny niż jego kontynentalni koledzy, ale za to pod względem gruntownej wiedzy, budził wiele wątpliwości.

Generalnie Uniwersytety rozwijały się dość prężnie, tym bardziej że wiedza stawała się coraz bardziej atrakcyjnym towarem. Nie inaczej było na byłych terenach Rzeczpospolitej gdzie działały cztery uniwersytety: Jagielloński, Lwowski, Warszawski i Wileński. Największe znaczenie miały Alma Mater we Lwowie i Krakowie, które mocno ze sobą darły koty, dopiero później stawkę zaczęła gonić Warszawa. Wilno natomiast grało mimo wszystko w innej lidze i nigdy już nie zdołało wdrapać się na wyższy szczebel, choć i tam bywali przyzwoici naukowcy. Naszym szkołom wyższym było zdecydowanie bliżej niemieckiego modelu. Zwłaszcza w Krakowie, ośrodek rósł prężnie po jego „polonizacji” w latach 60siątych XIX wieku. Ogólnie rzecz biorąc Galicja wyglądała dość solidnie pod względem edukacji, co prawda daleko im było do ośrodków naukowych na zachodzie, ale z pewnością Bose Antki bardziej goniły zachód niż Warszawka czy Wilno.

Generalnie rzecz biorąc XIX wiek to był dobry czas dla nauki i uniwersytetów tak na terenach byłej rzeczpospolitej jak i w całej Europie, a nawet świecie, gdyż nowinki ze Starego Kontynentu bardzo szybko zaszczepiano w innych częściach globu. Wtedy to mgr znaczyło coś innego niż magazynier…

Bibliografia

Cwynar K.M., Idea Uniwersytetu w kulturze Europejskiej, „Polityka i Społeczeństwo”, nr 2 (2005), s. 46-59.

Newman, J, H, Idea Uniwersytetu, Warszawa 1990.

Andrzejewski B., Wilhelm von Humboldt, Warszawa 1989.

Buszko J., Społeczno-polityczne oblicze Uniwersytetu Jagiellońskiego w dobie Autonomii Galicyjskiej, Kraków 1963.

T.J. Lis