Pionierka

O kobietach ciąg dalszy, jak obiecałem, tak też czynię. Pionierki mają o do siebie, że są pierwsze. Dzięki temu, że zapoczątkują coś, ich działalność nie mająca porównania z niczym wcześniej, bez względu na osiągane wyniki jest traktowana jako coś wyjątkowego. 

Taka sobie Skenderova Staka

Uczucie wyjątkowości potęguje fakt, jeśli pionierska działalność jaką się podejmuje ma pożyteczny charakter, np. oświatowy. Taki właśnie cel miała działalność, wspomnianej w poprzedniej mojej notce, Staki Skenderovej. Wyjątkowość tej urodzonej w 1830 r. Serbki, wynikała właśnie z jej pionierskości. Nie dość, że była najprawdopodobniej pierwszą nauczycielką w Bośni i Hercegowinie, to jeszcze na dodatek założyła w jej stolicy Sarajewie w 1858 r. pierwszą żeńską szkołę podstawową.

Działalność oświatowa Staki była głośna nie tylko w Bośni i Hercegowinie, ale za sprawą Aleksanda Hilferdinga i Pauliny Ibriss także w Rosji i Anglii. Opinia publiczna mogła więc dowiedzieć się, że w jakiejś zagrzybiałej stodole gdzieś w Sarajewie jest taka dziewoja, co to uczy dziewczynki czytać, pisać, a być może jeszcze do tego liczyć. Dla miejscowych działalność Skenderovej była fanaberią, w końcu analfabetyzm w BiH dotyczył 90% mieszkańców, więc na co komu w takim społeczeństwie kobieta z takimi nieprawdopodobnymi umiejętnościami? Wyjście z takiego założenia nie pomagało pionierce. Przez długi czas nie znajdowała zrozumienia wśród władz, i dopiero okres rządów Omera Topala-Paszy przyniósł nieznaczą poprawę dla realizowanych przezeń projektów.

Szkółka Skenderovej stała się kuźnią dla bardzo wąskiej i nielicznej grupy kobiet, które posiadały wykształcenie. Niektóre z jej absolwentek, kontynuowały dzieło mistrzyni, zwłaszcza po ukończeniu szkoły średniej Miss Ibiss.

Staka była wiodąca jeszcze w innej dziedzinie. Jako pierwsza napisała książkę, po części opartą na własnych doświadczeniach, a po części na zasłyszanych historiach, dotyczącą życia codziennego serbskich handlarzy w Bośni i  Hercegowinie w latach 1825-1856. Znana pod szalenie skomplikowaną nazwą Ljetopis Bosne 1826-1858.

Życie pierwszej nie było łatwe. Najpierw męczyła się z władzami osmańskimi, potem austriackimi, następnie spłonął jej dom a w 1891 r. uległa poważnemu wypadkowi kiedy pędzący koń wraz z wozem stratował ją na ulicy, powodując trwałe kalectwo i znacznie przyczyniając się do jej śmierci.

Chociaż los nie był dla niej zbyt hojny Staka była pionierką z krwi i kości. Jej dzieło, chociaż wyrosłe jak wątły kwiatek na pustyni, dało owoce w postaci uczennic, które kontynuowały dzieło mistrzyni, krzewiąc oświatę wśród bośniackohercegowińskich niewiast.

Bibliografia

Papić M., Staka Skenderova, „Prilozi za proučavanje istorije Sarajeva, nr 2, (1966), s. 119-136.

Hawkesworth C., Voices in the shadows, Women and verbal art in Serbia and Bosnia, New York 2000.

Čokorilo P., Pamučina J. Skenderova S., Ljetopisi, Sarajevo 1976.

T.J. Lis